فروردین ۲۲, ۱۳۹۷
واکنش وارونه (Reaction Formation)
واکنش وارونه
مردم، گاه انگیزه معینی را زیاده‌روی در گرویدن به یک انگیزه متضاد، از خودشان پنهان می‌کنند. این‌گونه واکنش‌ها را واکنش‌های وارونه نامیده‌اند. برای نمونه، مادری که به خاطر دوست نداشتن فرزندش احساس گناه میکند ممکن است زیاده از اندازه به او بپردازد و به افراط از او مراقبت کند تا از این راه، هم کودک را نسبت به مهر و محبت خود مطمئن کند و هم به خود اطمینان خاطر بدهد که مادر خوبی است.
در یک مورد، مادری که سعی داشت برای دخترش سنگ تمام بگذارد و به خاطر او از هیچ کاری کوتاهی نمی‌کرد، سر درنمی‌آورد که چرا این دختر آن همه حق‌ناشناسی میکند. این مادر با تحمل هزینه گزافی دخترش را به کلاس پرخرج پیانو فرستاد و خودش هر روز در تمرین‌ها به او کمک کرد. گرچه این مادر خود را به نهایت مهربان می‌شمرد اما بسیار سختگیر بود و در واقع حالت خصمانه‌ای داشت؛ از احساس خصومت خودش آگاه نبود اما هنگامی که به آن پی‌برد، پذیرفت که در دوره کودکی از درس‌های پیانو نفرت داشته است؛ در حالت هشیاری نقابی از مهربانی بر چهره داشت، اما بهطور ناهشیار با دخترش ظالمانه رفتار می‌کرد. دختر نیز که بهطور مبهم از چنین وضعی آگاهی یافته بود، نشانه‌های بیمارگونه بروز می‌داد که می‌بایستی با روش‌های روانشناختی درمان شود.
مردی که گرایش به مردان دیگر دارد، نسبت به همجنس بازان ابراز نفرت میکند. مثال: شما از مهمانی بدنتان می‌آید اما بیشتر از میهمانان دیگر به وی احترام گذاشته و به اصطلاح تحویلش میگیرید. مثال: زن متاهل از بیم آنکه همکارش به وی علاقمند نگردد با همکار مرد خود بدرفتاری میکند. مثال: یک مرد خشن و پرخاشگری ممکن است با این رفتار میخواهد تردیدها و ناتوانی‌های جنسی خود را پنهان سازد. مثال: استاد دانشگاهی که تصور میکند از دانش علمی کافی برخوردار نیست بیشتر از واژه‌ها و اصطلاحات پیچیده و علمی استفاده میکند.
اینکه برخی افراد علیه فعالیت‌هائی مانند بدرفتاری با حیوانات یا هرزه‌نگاری (pornoraphy) مبارزه می‌کنند، شاید خود ناشی از واکنش وارونه باشد. یعنی همان کسی که طرفدار سانسور هرزه‌نگاری است ممکن است خود شیفته چنین آثاری باشد. در چنین آدمی مبارزه با هرزه‌نگاری در واقع مبارزه‌ای است با شیفتگی خودش و اثبات ‘در پاک و میرا’ بودنش برای دیگران. ممکن است بعضی از مخالفان پرشور ‘کالبدشکافی جانوران زنده ـ vivisectionism) چنان هراسی از گرایش خود به بدرفتاری با حیوانات داشته باشند که در برابر هرگونه نشانه بد رفتاری دیگران با حیوان‌ها احساس تندی نشان دهند.
در واقع واکنش وارونه از طریق رفتارها و گرایشات افراطی و غیرمنطقی که هیچ تناسبی با موقعیت ندارد، آشکار و شناخته می‌شوند. نمونه‌ای از رفتارهایی که احتمالا زیر بنای آنها این مکانیسم است در نگرانی شدید مادر (یا نامادری) به فرزند (یا فرزند خوانده) نسبت به سلامت او دیده می‌شود. آنها رفتار مراقبتی افراطی را اعمال می‌کنند که احتمال ریشه در نفرت ، خشم و دشمنی آنها نسبت به فرزند (یا فرزنده خوانده) دارد.
