آذر ۱۱, ۱۳۹۶
علائم بیماری سایکوسوماتیک یا روانتنی و کنترل آن
بیماری‌های روانتنی
احتمالا بارها برای شما اتفاق افتاده است که علائم یک بیماری خاص در شما یا اطرافیان‌تان بروز کرده است ولی با پیگیری بیشتر و مراجعه به پزشک و انجام آزمایش‌های گوناگون به نتیجه خاصی نرسیده‌اید و با وجود استفاده از داروهای مختلف بهبودی حاصل نشده و فقط عوارض جانبی داروهای مصرفی گریبانگیرتان شده است.
در نهایت هم با این تشخیص مواجه شده‌اید که مشکل شما عصبی است و مربوط به فکر و خیال زیاد. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۵ درصد مشکلات و بیماری‌ها را نمی‌توان با هیچ یک از دانسته‌های پزشکی توجیه کرد. این بیماری‌ها در واقع تظاهرات جسمانی استرس و فشارهای عصبی و روانی مانند افسردگی، بدخلقی و اضطراب است که در شرایط مختلف روحی و روانی ایجاد می‌شود.
در واقع، عوامل ذهنی باعث پیدایش علائم بیماری شده است، ولی هیچ نشانه‌ای از بیماری جسمی وجود ندارد؛ برای مثال درد قفسه سینه‌ای که در اثر استرس ایجاد می‌شود، ولی هیچ آثار جسمی قابل تشخیصی ندارد. به این مشکلات بیماری‌های روانتنی یا سایکوسوماتیک می‌گویند. برای آشنایی بیشتر با این مشکل ادامه مطلب را بخوانید.
به گفته متخصصان، بیماری‌های روانتنی به سه صورت بروز می‌کند:
در نوع اول، هم بیماری روانی وجود دارد و هم مشکل جسمی. این دو مشکل بر هم اثر کرده و باعث تشدید یکدیگر می‌شود؛ برای مثال پسوریازیس، اگزما، زخم‌های معده، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی از این نوع بیماری‌ها هستند. به صورتی که در موقعیت‌های مختلف و شرایط روانی مختلف شدت بیماری فرد متفاوت است.
دومین نوع شامل مواردی است که مشکلات روانی نتیجه مستقیم بیماری جسمی و اثرهای درمان آنهاست؛ برای مثال، افسردگی ناشی از ابتلا به سرطان و تغییرات ظاهری ناشی از درمان از این نوع است.
روش مبارزه و برخورد با بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است؛ بنابراین برای همه بیماری‌های جسمی می‌توان یک جنبه روانی در نظر گرفت؛ برای مثال تحریک‌های پسوریازیس ممکن است برای بعضی افراد خیلی آزاردهنده نباشد در حالی‌که تحریک‌های پوستی با همان شدت در فرد دیگری منجر به ناراحتی روحی بسیار شدید و افسردگی شود.
سومین نوع بیماری‌های روانتنی شامل بیماری‌های روانی است که در خلال بیماری جسمی خود را نشان می‌دهد. در واقع عوامل روانی باعث ایجاد بیماری جسمی می‌شود؛ برای مثال به دنبال بعضی مشکلات روانی فرد کمتر غذا می‌خورد و کمتر به سلامتی‌اش توجه می‌کند. به این ترتیب مشکلات جسمانی نیز ظاهر می‌شود.
به عبارت دیگر، بیماری‌های روانتنی به بیماری‌های جسمانی‌ای گفته می‌شود که یا منشأ اصلی آنها مشکلات روانی است یا مشکلات روانی باعث تشدید آنها شده است. برای تشخیص نقایص روانتنی معمولا چهار نشانه وجود دارد، این علائم مربوط به معده و روده؛ مانند اسهال یا یبوست، مشکل جنسی و علائم عصبی است.
این‌که مشکلات ذهنی چگونه می‌تواند بیماری جسمی ایجاد کند بسیار ساده است؛ برای مثال وقتی فرد می‌ترسد یا دچار اضطراب و استرس می‌شود، ضربان قلب بالا، لرزش بدن، تعریق، خشکی دهان، درد قفسه‌سینه، سردرد، سوزش معده و تنفس سریع اتفاق می‌افتد.
این علائم فیزیکی به دنبال افزایش پیام‌های عصبی ارسال شده از طرف مغز به ارگان‌های مختلف بدن ـ برای کاهش آدرنالین ترشح‌شده در خون هنگام استرس ـ ایجاد می‌شود. شواهدی نیز وجود دارد که نشان می‌دهد مغز از راه سلول‌های سیستم ایمنی که در بیشتر بیماری‌های جسمی دخیل است روی علائم این بیماری‌ها تاثیر می‌گذارد. بیماری‌های روانتنی در افراد بیست تا چهل ساله، بیشترین رواج را دارد. خانم‌ها خیلی بیشتر از آقایان در معرض این اختلال‌های روانی هستند. شدت علائم در دوره‌های زمانی مختلف متفاوت است، ولی معمولا بندرت دیده می‌شود که هیچ علامتی وجود نداشته باشد.
علل ایجاد بیماری‌های روانتنی
دلیل اصلی اختلال‌های روانی شناخته‌شده نیست. تصور می‌شود ژنتیک و سابقه خانوادگی می‌تواند یکی از اصلی‌ترین دلایل ابتلا به این بیماری‌ها باشد؛ برای مثال در یک خانواده، بیشتر افراد زمانی‌که مضطرب می‌شوند، معدهدرد می‌گیرند. این معدهدرد، یک بیماری خانوادگی نیست بلکه مشکل روانتنی دارد که در همه افراد خانواده به این شکل بروز پیدا می‌کند، اما ناآگاهی فرد و اطرافیانش از این موضوع منجر به درمان‌های طولانی‌مدت و بی‌نتیجه می‌شود. این بیماری‌ها ممکن است در اثر مشکلات احساسی مانند اضطراب، استرس، افسردگی و احساس گناه ایجاد شود.
انواع استرس
جنبه‌های مختلف زندگی منجر به ایجاد سطوح مختلف استرس می‌شود. سه نوع عامل استرس‌زا وجود دارد که منجر به بروز واکنش‌های استرسی در افراد می‌شود:
شیمیایی: کافئین، الکل، نیکوتین، سیگار، مواد مخدر، رژیم پرچربی، مواد سمی، آلودگی هوا و مواد سنگین
فیزیکی: فعالیت بیش از اندازه زیاد یا کم، آلودگی صوتی، کمبود خواب و تغییر فشار هوا
احساسی: ترس، عصبانیت، احساس گناه، خجالت، حسادت و اضطراب
علائم استرس
اختلال‌های روانتنی به طور ناگهانی به وجود نمی‌آید، بلکه ابتدا توسط نشانه‌هایی مانند استفراغ، تپش قلب و رنگ‌پریدگی ظاهر می‌شود. استرس‌ها و ضربه‌های روحی به طور تدریجی روی فرد تأثیر می‌گذارد و اثر این عوامل روی بدن به صورت اثر تجمعی است و استرس ناشی از هر عامل بر میزان قبلی اضافه‌شده و استرس فرد را بیشتر می‌کند؛ برای مثال یک فنجان قهوه به تنهایی منجر به ایجاد استرس نمی‌شود، ولی یک فنجان قهوه یا یک بحث شدید و خواب ناکافی موجب بروز تغییرات فیزیولوژی در بدن می‌شود.
افراد معمولا آستانه تحمل استرس متفاوتی دارند. بعضی افراد شرایط استرس‌زا را بخوبی مدیریت می‌کنند درحالی‌که دیگران نمی‌توانند براحتی با آن کنار بیایند. این موضوع به جنبه‌های شخصیتی افراد بستگی دارد. وقتی شرایط به گونه‌ای است که میزان نگرانی‌ها و استرس از آستانه تحمل فرد فراتر می‌رود، بعضی عوارض فیزیولوژی یا احساسی یا هر دو اتفاق می‌افتد. این موضوع به میزان و مدت زمان تحمل استرس نیز بستگی دارد.
وقتی عارضه‌ای در اثر استرس اتفاق می‌افتد بدن در‌صدد اصلاح وضع موجود و برگرداندن حالت طبیعی است. وقتی موفق به برگرداندن حالت طبیعی نمی‌شود یا شرایط استرس‌زا به طور طولانی‌مدت باقی بماند، شرایط نامتعادل ناشی از استرس تبدیل به رفتار عادی بدن می‌شود و در این حالت فرد از آستانه استرس گذشته و وارد حالت استرس مزمن شده است.
استرس مزمن با علائمی مانند خستگی مفرط، گرفتگی ماهیچه، شاداب نبودن پوست، تیرگی دور چشم و بی‌اشتهایی بروز می‌کند.
علائم و نشانه‌های کلی در بیماری‌های روانتنی
ـ سردرد
ـ انقباض‌های شکمی
ـ تغییرات هورمونی با علائمی مانند نگرانی، کم‌اشتهایی، سرگیجه و درد که در دختران بیشتر از پسران دیده می‌شود
ـ علائم سیستم عصبی؛ مانند دوبینی، تعادل نداشتن و فلج
ـ درد پشت
ـ خستگی و کوفتگی
ـ گرف
کنترل بیماری‌های روانتنی
راه‌های کنترل بیماری‌های روانتنی در ظاهر بسیار آسان، ولی در باطن مشکل است. این طور نیست که بیماری با خوردن یک قرص مسکن یا زدن آمپول بهبود یابد. البته ممکن است در ظاهر بهبود یابد، ولی مشکل دوباره بروز پیدا می‌کند مگر در مواردی که مشکل به طور کامل ریشه‌کن شود. این حالت تنها با از بین بردن عامل آن یعنی عوامل روانی و استرس‌زا امکان‌پذیر است. در درمان این بیماری، خود فرد بسیار موثر است و نقش کلیدی دارد.
عوامل کنترل‌کننده بیماری‌های روانتنی به دو دسته تقسیم می‌شود:
واکنش صحیح فرد به عوامل استرس‌زا: فرد باید روش مواجهه صحیح با مشکل را بیاموزد و سعی کند در نگرش خود تغییر ایجاد کند و با کمک پزشک معالج و روان‌شناس چگونگی کاهش استرس و علائم آن را فرا بگیرد.
تغییر عوامل بیرونی: این راه خیلی در اختیار بیمار نیست و همه افراد جامعه در ایجاد آن نقش دارند. بهبود وضع زندگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در ایجاد آرامش و اطمینان در فرد نقش اساسی دارد.
مشکلات روانتنی در کودکان
بیماری‌های روانتنی در کودکان نیز ممکن است بروز پیدا کند، ولی معمولا درباره کودکان این مشکلات تحت عنوان تمارض شناخته می‌شود؛ یعنی کودک برای جلب توجه بیشتر و به دنبال تقلید از بزرگ‌ترها حالت بیمارگونه‌ای به خود می‌گیرد و گاهی والدین مدت زیادی به دنبال یافتن مشکل کودک و درمان آن هستند ولی به نتیجه‌ای نمی‌رسند. البته گاهی تنش‌ها و مشکلاتی که در اطراف کودک وجود دارد، می‌تواند واقعا منجر به بروز بیماری روانتنی در کودک شود.
انواع بیماری‌های روانتنی
ناهنجاری‌های دستگاه گوارش: از بارزترین مشکلاتی که با حالت‌های روانی فرد ارتباط مستقیم دارد ناهنجاری‌های دستگاه گوارش، بخصوص زخم‌های معده و اثنی‌عشر است. اضطراب و نگرانی موجب ترشح بیش از حد اسید کلریدریک در معده شده و به مرور زمان باعث پیدایش زخم در این نواحی می‌شود.
ورم روده بزرگ: افراد درونگرا که مشکلات خود را بروز نمی‌دهند و افراد زودرنج و حساس در معرض ابتلا به این مشکل هستند.
میگرن: بسیاری از بیماران مبتلا به سردردهای مزمن و میگرن به طور واضح نقش عوامل روانی را در بروز و تشدید سردردهای خود مشاهده کرده‌اند.
دردهای استخوانی و مفصلی: در بسیاری از موارد، دلیل ایجاد آرتریت روماتوئید و سایر بیماری‌های مفصلی به عوامل روانی و شخصیتی فرد برمی‌گردد.
فشار خون: در مواردی که فشار فرد بدون دلیل مشخصی بالا می‌رود، نقش عوامل روانی پررنگ‌تر می‌شود. ابتلا به فشار خون بالا دلایل مختلفی مانند مشکلات کلیوی و قلبی و عوامل ارثی دارد، ولی معمولا عوامل روانی به عنوان تشدید‌کننده هستند.
بیماری‌های تنفسی: در بیماری‌های تنفسی مانند آسم علاوه بر زمینه ارثی و عوامل حساسیت‌زا، عوامل روانی و ذهنی نیز به عنوان کاتالیزور یا تسهیل‌کننده عمل می‌کند.
بیماری‌های تیروئید: در بسیاری از مواقع، مشکلات تیروئید و سایر غدد درون‌ریز ریشه روانی داشته و به دنبال یک حالت هیجانی ایجاد می‌شود.
کمردردهای روانتنی: دردهای ستون فقرات یا به دلیل تغییرات فیزیولوژیک مانند بیرون‌زدگی دیسک، تحت فشار قرار گرفتن اعصاب و تومورهای ستون فقرات است یا در اثر هیجان‌های روانی و استرس و اضطراب ایجاد می‌شود.
بیماری‌های پوستی: معمولا یکی از شایع‌ترین نمودهای مشکلات روحی پیدایش علائم پوستی است. معمولا پوست شادابی خود را از دست داده و چین و چروک پیدا کرده و کدر می‌شود. این مشکلات پوستی به صورت ریزش مو در مردان و گاهی در خانم‌ها نیز مشاهده می‌شود که معمولا به صورت ریزش موی موضعی و به صورت دایره‌های کوچک دیده می‌شود. از علائم پوستی دیگر می‌توان به کهیر و اگزما، آکنه، قرمزی پوست صورت، پوست سفید یا شیری‌رنگ اشاره کرد.
بیماری‌های قلبی ـ عروقی: معمولا به دنبال یک بحث و درگیری لفظی جدی یا در موقعیت استرس‌زا فرد دچار درد قفسه‌سینه و قلب می‌شود.
